محمدحسين رحمتي*
این ستون مثال‌هایی ساده از کاربرد آموزه‌های اقتصاد در زندگی روزمره است و نشان می‌دهد که در هر رویدادی استفاده از مفاهيم اقتصادي به فهم بهتر مساله كمك مي‌كند.
با گران شدن دلار هزینه نهایی کالاهایی که وابسته به دلار بودند، ناگهان افزایش یافت. افزایش قیمت این کالاها تقاضای آنها را کاهش می‌دهد و اگر کالای جانشینی وجود داشته باشد، تقاضای کالای جانشین را افزایش می‌دهد. برای مثال با چند برابر شدن قیمت دلار در یک سال اخیر، قیمت کاغذ و در نتیجه کتاب افزایش چشمگیری داشته است. البته حذف برخی سیاست‌های حمایتی نیز در افزایش قیمت کتاب موثر بوده است.
اولین اثر گران شدن کتاب، کاهش تقاضای خرید کتاب است. اما برای کتاب نو چند کالای جانشین نیز وجود دارد. برای مثال استفاده از کتابخانه افزایش خواهد یافت یا تقاضای کتاب دست دوم نیز افزایش خواهد یافت. افزایش تقاضای کتاب دست دوم، قیمت این کالا را افزایش می‌دهد و در نتیجه عرضه آن افزایش پیدا خواهد کرد.
اما چند مانع و اصطکاک ممکن است باعث عدم شکوفایی بازار کتاب دست‌دوم بشود. برای مثال اصطکاک اصلی در فروش کتاب دست دوم وصل کردن مشتری و عرضه‌کننده است. هر عرضه‌کننده تنها چند کتاب محدود دارد و در سراسر شهر توزیع شده است. مکان این عرضه کنندگان خرد مشخص نیست و لذا تقاضا به عرضه وصل نمی‌شود. یک راه‌حل دلال‌های کتاب دست‌دوم هستند. در طبقات زیرین میدان انقلاب دلال‌هایی هستند که برخی کتاب‌های دست‌دوم را به قیمت ناچیز می‌خرند و گزاف می‌فروشند.
ارزش افزوده این دلال‌ها وصل کردن تقاضا و عرضه است. گرچه این روش سالیان سال است که کار می‌کند ولی تولیدش صرفه به مقیاس ندارد و نمی‌تواند حجم بزرگی از بازار را تامین کند. بنابراین بازار مذکور معمولا بر روی کتاب‌های کمیاب یا کنکوری که سریع فروش می‌روند متمرکز شده است. راه‌حل دیگر کاهش اصطکاک وصل کردن، استفاده از فناوری اینترنت است. این خدمتی است که دقیقا سایت‌هایی مانند آمازون و ایبی عرضه می‌کنند. هر فروشنده خرد می‌تواند کتاب‌های دست دوم را در این سایت‌ها به فروش برساند. بنابراین احتمالا با گران شدن دلار، تاسیس چنین سایت‌هایی در سال‌های آتی می‌تواند سودآفرین باشد. شرط اساسی شکوفایی چنین بازاری آن است که کالای مکمل این بازار که خدمات پست است نیز ارزان و قابل اطمینان باشد. این شرط مهمی است که با اما و اگر جدی مواجه است.
* محقق در دانشگاه ايلينوي
Mh.rahmati@gmail.com
