اتاق بازرگانی، صنایع و معادن استان فارس در گزارشی به نقل از وب‌سایت virtocommerce به وضعیت تجارت الکترونیک در ایران، ترکیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی پرداخته است. طبق این گزارش دنیای تجارت الکترونیک بین‌المللی به دنیای غرب محدود نمی‌شود. در واقع، با برخاستن چین، هند، برزیل، کشورهای خلیج‌فارس، و دیگر قدرت‌های نوظهور برتری غرب به تدریج اما به طور پیوسته از بین می‌رود. با کاهش تسلط غرب و جابه‌جایی مرکز ثقل به شرق، مطالعه دقیق قدرت‌های نوظهور مختلف به درک فرهنگ، مسائل سیاسی و ایدئولوژیک و مفاهیم مختلف تجارت و اقتصاد کمک می‌کند.

ایران

داستان تجارت الکترونیک در ایران متفاوت از سه کشور دیگر مورد بررسی است. فقدان آمار قابل اعتماد و برآوردهای متناقض مختلف، ارزیابی وضعیت واقعی امور را دشوار می‌کند. اگرچه آمار نفوذ اینترنت با نرخ‌هایی تا ۸۵ درصد، غیر قابل اعتماد است، منطقی است تخمین بزنیم که نرخ واقعی در حدود ۶۵ الی ۷۰ درصد است. کیفیت اینترنت همچنان پایین است، قیمت‌ها بالاست و زیرساخت مخابرات پهنای باند در کشور در انحصار شرکت دولتی است.

از سوی دیگر حدود ۹۴ میلیون دستگاه اینترنتی در بین ۸۰ میلیون‌نفری ایران وجود دارد که بیش از ۷۰ درصد از مردم از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند. در سال‌های اخیر، یک شبکه ۳G با دسترسی آسان، سرعت نفوذ و استفاده گسترده از اینترنت را افزایش داده است، به همین دلیل است که اکثر مردم ایران در ابتدا اینترنت را از طریق دستگاه‌های تلفن همراه خود تجربه می‌کنند.

علاوه بر این، به لطف تلاش‌های چند اپراتور و حمایت دولت، این کشور استقرار شبکه‌های مبتنی بر ۴G را افزایش داده است و اخیراً به ۹۰ درصد از پوشش جمعیتی  LTE 4G رسیده است.دولت ایران نیز به  ۵G چشم دوخته است و اخیراً به تهیه مقررات برای استقرار ۵G و تخصیص پهنای باند اقدام کرده است. بااین‌حال، باوجود تلاش‌های متعدد برای متحول کردن اقتصاد دیجیتال کشور، دولت ایران همچنان به‌گونه‌ای متفاوت با اینترنت برخورد می‌کند، در درجه اول به این دلیل که در طول سال‌ها ثابت شده است که اینترنت در سازماندهی اعتراضات مردم مؤثر بوده است. به عنوان مثال، در پاییز ۲۰۱۹، در خلال ناآرامی‌های گسترده، دولت تقریباً قطعی کامل اینترنت را اعمال کرد. حتی تظاهرات پراکنده نیز مانند اعتراضات اخیر به کمبود آب در جنوب غرب ایران از تعطیلی یا اختلال در خدمات مصون نبوده است.

برای اینکه اینترنت جرقه اختلاف ایجاد نکند و به آشفتگی بیشتر منجر نشود، دولت برخی از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان را ممنوع کرد و بدین‌وسیله چیزی را که مقامات آن را «شبکه حلال» می‌نامند، یک نسخه «اینترنت پاک» تحت کنترل محلی ایجاد کرد.

به‌این‌ترتیب، درحالی‌که تعداد کمی از پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام و واتس‌اپ همچنان رفع انسداد هستند (این گزارش پیش از شروع اعتراضات در ایران و فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ نوشته شده است.) اکثر وب‌سایت‌های معروف خارجی مانند یوتیوب، فیس‌بوک، توییتر و تلگرام یک دهه پیش مسدود شدند. بااین‌حال، به نظر می‌رسد که دولت ایران همچنان رسانه‌های اجتماعی در کشور را «لجام‌ناپذیر» می‌داند و مدام خواستار کنترل بیشتر است. لایحه حمایت از کاربران که اخیراً معرفی شده است، هنوز نهایی نشده و می‌تواند منجر به اختلال در چند پلت فرم رسانه‌های خارجی باقیمانده شود.

در مجموع، ایرانی‌ها هم در داخل به دلیل اقدامات دولت (و هم در خارج) به دلیل تحریم‌های شدید آمریکا عملاً از اینترنت قطع شده‌اند. در نتیجه، مردم از سیستم بانکی بین‌المللی جدا شده‌اند و هیچ گزینه‌ای جهت خرید بین‌المللی ندارند. برای جبران بخشی از این تحریم‌ها، ایران برنامه جامع اقدام مشترک را ارائه کرد که تأثیر قابل توجهی بر فضای تجاری ایران از جمله تجارت الکترونیک داشت، زیرا سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران خارجی (به جز آمریکایی‌ها) در این کشور را آسان‌تر کرد. باوجود موارد بیان شده، سهم تجارت الکترونیک در تولید ناخالص داخلی ایران در حال افزایش است. بر اساس بیانیه‌های رسمی، فناوری‌های جدید (به‌ویژه بلاکچین و ارزهای دیجیتال) به این کشور کمک کرده است تا در برابر تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده و مبارزه با همه‌گیری ویروس کرونا مقاومت کند. رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک ایران در بهمن‌ماه ۱۳۹۰ اعلام کرد که ارزش معاملات تجارت الکترونیک ایران در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۰ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ چهار برابر شده است.

ارزش کل تراکنش‌های دیجیتال در مدت مشابه سال ۲۰۲۱ از ۶.۵ تریلیون ریال (حدود ۵.۲۱ میلیون دلار) فراتر رفت. درست مانند هرجای دیگری در جهان، این بیماری همه‌گیر تحول دیجیتالی کسب‌وکارهای ایرانی را بسیار تسریع کرد و در نتیجه بیش از ۱۹۰ هزار کسب‌وکار به طور کامل یا جزئی آنلاین شدند. در این بین، آن دسته از مشاغلی که قبلاً به‌صورت آنلاین فعالیت می‌کردند سعی کردند ظرفیت‌های دیجیتال خود را تقویت کنند.

از محبوب‌ترین وب‌سایت‌های تجارت الکترونیک در ایران می‌توان به دیجی‌کالا، اسنپ و پین‌تاپین اشاره کرد. در ادامه به جزئیات بیشتری پیرامون دیجی‌کالا، بزرگ‌ترین تجارت الکترونیک در ایران پرداخته شده است.

دیجی‌کالا

دیجی‌کالا که در سال ۲۰۰۶ توسط برادران دوقلو با سرمایه اندک تأسیس شد، به سومین وب‌سایت پربازدید ایران و بزرگ‌ترین تجارت الکترونیک در کشور تبدیل شده است. باوجود اینکه دیجی‌کالا به‌عنوان یک پلتفرم پیشرو در خرده‌فروشی آنلاین شناخته می‌شود، بسیار بیشتر از یک بازار آنلاین به اکوسیستم تجارت الکترونیک کشور کمک کرده است.

برادران محمدی با روحیه کارآفرینی، می‌خواهند پلتفرم آنها به مقصد اصلی خرید آنلاین نه‌تنها در ایران، بلکه در سراسر خاورمیانه تبدیل شود. دیجی‌کالا تحویل یک‌روزه را در تهران و کرج و تحویل روز بعد را در ۲۰ شهر دیگر ارائه می‌دهد. دیجی‌کالا با بیش از پنج میلیون محصول، ۱۶۰ هزار فروشنده و ۴۰ میلیون کاربر فعال ماهانه، در حال حاضر به‌عنوان یکی از تجارت‌های بزرگ در خاورمیانه شناخته می‌شود.

همان‌طور که گفته شد، دیجی‌کالا فراتر از یک بازار است. در واقع دیجی‌کالا مجموعه‌ای از شرکت‌های فعال در زمینه لجستیک، تجارت الکترونیک، محتوا، فین‌تک و نوآوری است. این گروه بیش از ده زیرمجموعه دارد، از جمله فیدیبو، دیجی‌پایپ، پیندو و کومودا.

ترکیه

تجارت الکترونیک ترکیه به طور قابل توجهی از همه‌گیری کووید ۱۹ سود برد. حجم تجارت الکترونیک این کشور در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال گذشته ۶۶ درصد افزایش یافت و به ۳۲ میلیارد دلار رسید، درحالی‌که تعداد شرکت‌های تجارت الکترونیک با افزایش ۲۷۵ درصدی به بیش از ۲۵۶ هزار رسید. تعداد سفارش‌ها به ۳.۲ میلیارد رسید که افزایش ۶۸ درصدی را نشان می‌دهد و بخش‌های غذا و سوپرمارکت شاهد افزایش بیش از ۲۰۰ درصدی بوده‌اند.

حتی قبل از همه‌گیری، رشد سریع فروش همراه با جمعیت جوان، ترکیه را به عنوان یک زمین بازی تجارت الکترونیک جذاب تبدیل کرده بود. با نگاهی به آینده، انتظار می‌رود بازار تجارت الکترونیک ترکیه تا سال ۲۰۲۳ با نرخ رشد مرکب سالانه ۱۴ درصد رشد کند، اما همچنان این کشور را با یکی از پیش‌بینی‌های رشد بالاتر در گزارش Chase Morgan JP در مورد تجارت الکترونیک ترک می‌کند.

با کمک ضریب نفوذ گوشی‌های هوشمند تقریباً ۶۲ درصد و دسترسی آسان به شبکه‌های ۳G و۴G ، انتظار می‌رود تجارت تلفن همراه در ترکیه از تجارت الکترونیک کلی پیشی بگیرد و تا سال ۲۰۲۳ با نرخ رشد مرکب سالانه ۶.۱۸ درصد رشد کند.

این کشور در سال ۲۰۲۱ دچار افت چشمگیری در ارزش پول خود شد که به دنبال آن تورم به عنوان پیامد مستقیم سیاست اقتصادی شکست‌خورده دولت مبنی بر «نرخ بهره پایین به هر قیمتی» به دنبال داشت. به همین دلیل است که این کشور هنوز هم شرکت‌های دیجیتالی فوق‌العاده‌ای مانند  Trendyol را پرورش می‌دهد. این موضوع شاید به این دلیل است که آنها به طرز شگفت‌انگیزی انعطاف‌پذیر شده‌اند. این شرکت‌ها یاد گرفته‌اند که با فعالیت در میان افزایش قیمت‌ها و سرمایه‌های مخاطره‌آمیز ناچیز رشد کنند و به شرکت‌های چندملیتی تبدیل شوند.

عربستان سعودی

بر اساس گزارشی که اخیراً توسط BCG منتشر شده است، عربستان سعودی (SA) کشوری کاملاً متفاوت است که فرصت ارزشی ۵۰ میلیارد دلاری دارد. این گزارش که با همکاری متا تهیه شده است، توضیح می‌دهد که چگونه SA تاکنون به سمت چشم‌انداز ۲۰۳۰ خود برای تبدیل‌شدن به یک اقتصاد دیجیتال پیشرفت کرده است و چگونه بازار تجارت الکترونیک  SAقبلاً از خرده‌فروشی سنتی پیشی گرفته است. بااین‌حال، بر اساس این گزارش، ازآنجایی‌که بازار دیجیتال SA هنوز در مراحل اولیه توسعه خود است، فرصتی منحصربه‌فرد برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند تا از این فرصت پرسود استفاده کنند.

در سال ۲۰۲۰، فروش آنلاین در SA به هشت درصد از کل خرده‌فروشی‌ها رس ید، در مقایسه با ۱۸ درصد در سراسر جهان، رقمی که بسیار کمتر از بازارهای پیشرو تجارت الکترونیک است. چند دلیل برای چنین میزان فروش کم وجود داشت. بازار SA به طور قابل توجهی کوچک‌تر از بازارهای چین یا ایالات متحده است. بااین‌حال، گزارش BCG استدلال می‌کند که سرمایه‌گذاری و در نتیجه، پیشرفت در اکوسیستم تجارت الکترونیک در چند سال آینده، فرصت‌های تجاری و اجتماعی بی‌شماری را به همراه خواهد داشت. درحالی‌که فرصت‌های تجاری بدیهی به نظر می‌رسند، احتمالات اجتماعی شاید محتاطانه‌تر باشند. شکوفایی صنعت تجارت الکترونیک تعداد قابل توجهی از مشاغل را ایجاد خواهد کرد که به مجموعه‌های متنوعی از مهارت‌ها و سطوح صلاحیت نیاز دارند، افراد را جذب می‌کند و از فعالیت‌های کارآفرینی به دلیل موانع کم ورود برای فعالان متخصص حمایت می‌کند.

به دنبال تغییر فزاینده ترجیحات مصرف‌کنندگان به هر کالای دیجیتالی، کسب‌وکارهایی که قبلاً به طور فعال از اکوسیستم موجود استفاده می‌کردند امروزه به دنبال امکانات گسترش شبکه‌های فعلی به‌منظور تسهیل دسترسی بازار کارآمد به محصولات و خدمات جدید هستند. یکی از عوامل اصلی برای رشد سالم اقتصاد دیجیتال، ایجاد یک محیط تجاری پایدار است که شامل عواملی مانند پذیرش پرداخت آنلاین، اتصال به اینترنت و موارد دیگر است. بااین‌حال، تاکنون کمتر از یک درصد از کسب‌وکارهای لجستیک SA از راه‌حل‌های دیجیتال مدرن استفاده می‌کنند. باز هم این یک فرصت بزرگ برای سرمایه‌گذاران است.

خوشبختانه، دولت SA به شانس خوب خود پی برد و افراد بیشتری را برای ورود به بازار تشویق می‌کند. تا کنون، SAبه سرمایه‌گذاری ۲۱ میلیارد دلاری در خدمات و محصولات بین ۴۵۰۰۰ فروشگاه و پلتفرم تجارت الکترونیک رسیده است. از کل بازار تجارت الکترونیک فرامرزی SA ، ۴۶ درصد با چین انجام می‌شود. از جمله محبوب‌ترین فروشگاه‌های تجارت الکترونیک در SA عبارت‌اند از جریر، اکسترا، داروخانه‌های الدعوه، JollyChic و غیره.

امارات متحده عربی

امارات متحده عربی یک رهبر بی‌همتا در تجارت الکترونیک در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است. جای تعجب نیست که بازار امارات متحده عربی به طور قابل توجهی از این همه‌گیری کرونا منتفع شد و با جهش ۵۳ درصدی به رکورد ۹.۳ میلیارد دلار در فروش آنلاین رسید که ۱۰ درصد از کل خرده‌فروشی در این کشور است. اتاق بازرگانی و صنعت دبی پیش‌بینی می‌کند که تجارت الکترونیک تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۸ میلیارد دلار فروش داشته باشد، که با توجه به اینکه تقریباً همه جمعیت امارات متحده عربی به اینترنت و تلفن همراه باکیفیت بالا دسترسی دارند، بسیار محتمل است.

در سال ۲۰۱۷ ،com.Amazon ،com.Souq ، بزرگ‌ترین تاجر آنلاین داخلی را خریداری کرد و به‌این‌ترتیب سهم زیادی از فروش در امارات به آمازون داد. در همان سال، به عنوان یک نیروی رقیب برای com.Amazon ، سرمایه‌گذاران پلتفرم تجارت الکترونیک مشابه دیگری به نام com.noon را راه‌اندازی کردند که یک سال بعد، در سال ۲۰۱۸ با  eBayهمکاری کرد تا محصولات آمریکایی بیشتری را به منطقه بیاورد. اخیراً، خرده‌فروشان آجر و ملات برای افزودن فروشگاه‌های آنلاین به کانال‌های سنتی خود به امید افزایش درآمد ترغیب شده‌اند. دو مورد از بزرگ‌ترین خرده‌فروش‌ها در خاورمیانه، Carrefourو Group Lulu ، پورتال‌های بازار خود را در روزهای اولیه همه‌گیری با نتایج موفقیت‌آمیز راه‌اندازی کردند . با توجه به تقاضای فزاینده مصرف‌کننده و فرصت‌هایی که صنعت شکوفا ارائه می‌دهد، سایر خرده‌فروشان سنتی نیز راغب هستند تا به بازار دیجیتال بپیوندند. پرسودترین دسته‌بندی محصولات برای فروش آنلاین در منطقه عبارت‌اند از: لوازم الکترونیکی مصرفی و لوازم خانگی، رایانه، محصولات رسانه‌ای، لوازم جانبی مد، پوشاک زنانه، لوازم آرایشی و عطر. برخی دیگر از مقوله‌های اصلی سودآور مربوط به هزینه‌های سفر هستند، مانند بلیت هواپیما، هتل‌ها و تاکسی‌ها.

خدمات دولتی همچنین در حال مهاجرت به پلتفرم‌های آنلاین هستند و تالش می‌کنند تا خدمات کارآمدتری را به شهروندان ارائه دهند: عمدتاً در زمینه‌های مربوط به‌صورت‌حساب خدمات شهری، خدمات ترافیکی، صدور مجوز، صدور ویزا و غیره.

اگر قبلاً محبوب‌ترین روش پرداخت برای خرید آنلاین در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، از جمله امارات، پول نقد بود، بلافاصله پس از همه‌گیری و با انتقال روزافزون خدمات دولتی به‌صورت آنلاین، با توجه به اینکه مصرف‌کنندگان در اشتراک‌گذاری اطلاعات کارت اعتباری خود به‌صورت آنلاین احساس راحتی بیشتری می‌کردند خدمات پرداخت دیجیتال شروع به فعالیت بیشتری کردند..

اگرچه سرمایه‌گذاری در حوزه تجارت الکترونیک در امارات متحده عربی فوق‌العاده پرسود به نظر می‌رسد، اما موانعی وجود دارد که هنوز در بازار امارات باقی‌مانده است. یکی از این موانع، فرآیندهای لجستیکی است که در سراسر منطقه رایج است. بااین‌حال، با ادامه فرآیند دیجیتالی‌شدن منطقه، بهبود در لجستیک نیز ادامه دارد .

در واقع، بر اساس تحقیقات انتظار می‌رود که بازار لجستیک امارات تا سال ۲۰۲۵ به لطف ابتکارات مختلف دولت که در جهت ارتقای تنوع اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه زیرساخت‌ها هستند، ۳۰ میلیارد دلار تولید کند. صنعت لجستیک احتمال شاهد ورود بازیگران جدید بیشتری در سال‌های آینده، ادغام‌ها و تملک‌های جدید خواهد بود و بازار ازهم‌گسیخته را تحکیم و تقویت می‌کند .۵ شرکت برتر تجارت الکترونیک حاکم بر امارات در سال ۲۰۲۲ عبارت‌اند از: اپل، آمازون، MOON، Sharaf DG، نامشی.

گزارش کامل اتاق بازرگانی، صنایع و معادن استان فارس را از طریق لینک زیر دریافت و مطالعه کنید.