اعتراض‌های مردمی به خاطر مرگ مهسا امینی که تقریبا از ۱۰ روز پیش شروع شد، قطعی و اختلال در اینترنت و از دسترس خارج شدن بسیاری از سرویس‌های اینترنتی از جمله اینستاگرام و واتساپ را به دنبال داشت. در حالی که وزیر کشور اعلام کرده این محدودیت‌ها موقت است؛ اما گروهی از جمله طراحان و طرفداران اجرای طرح صیانت اعلام می‌کنند که اینستاگرام باید برای همیشه فیلتر بماند. همچنین برخی دیگر مانند جواد جاویدنیا، دبیر سابق کمیته فیلترینگ، نیز با ارسال نامه به ریاست قوه قضاییه اعلام کرده که استمرار مسدودسازی اینستاگرام مطالبه جدی اساتید، طلاب و فعالان فضای مجازی است.
از عصر روز ۳۰ شهریور ماه تا کنون به دنبال اعتراض‌های مردمی بسیاری از سرویس‌های اینترنتی از جمله اینستاگرام، واتساپ، لینکدین، اسکایپ، گوگل پلی و اپ استور از دسترس کاربران داخل ایران خارج شده‌اند.
از سوی دیگر سوم مهر هم سرویس google chat که به تازگی به خاطر رفع برخی تحریم‌های اینترنتی ایران، از سمت گوگل در اختیار کاربران قرار گرفته بود از دسترس خارج شد.
حالا برخی از کاربران که می‌توانند بعد از طی کردن هفت خان رستم به اینترنت وصل شوند و اگر شانس داشته باشند فیلترشکن آنها هم فعال شود، این سوال را در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌کنند که آیا از دسترس خارج شدن برخی از این سرویس‌ها مخصوصا اینستاگرام و واتساپ همیشگی است؟
اگرچه در این زمینه وزیر کشور در گفت‌وگوی خود با صداوسیما اعلام کرده که محدودیت اینترنت موقت است و تا زمان ادامه به گفته او «اغتشاشات» محدودیت دسترسی به سرویس‌های اینترنتی ادامه دارد؛ اما تجربه فیلترینگ در ایران به خوبی نشان می‌دهد که سرویس‌های فیلتر شده مشهور اگر چه به دنبال ناآرامی‌ها فیلتر شده و بعد از فروکش کردن اعتراض‌ها از فیلتر خارج شده‌اند با این حال چند ماه بعد دوباره به زیر تیغ فیلتر رفته‌اند.
نمونه بارز این اتفاق هم فیلتر تلگرام در اعتراض‌های زمستان سال ۹۶ است. تلگرام هرچند بعد از پایان اعتراض‌های مردمی در آن سال رفع فیلتر شد؛ اما در نهایت اردیبهشت سال ۹۷ به خاطر شکایت یک دادستان برای همیشه فیلتر شد. فیس‌بوک و توییتر هم در سال ۸۸ و به دنبال اعتراض‌های مردمی فیلتر شدند و برای همیشه هم فیلتر ماندند.
مطالبه‌گری برای ماندگاری محدودیت‌ها
اکنون هم اظهار نظر گروهی از فعالان فضای مجازی که نامشان با ایجاد محدودیت شدید اینترنت گره‌خورده است، گمانه زنی برای فیلتر شدن همیشگی برخی سرویس‌های محبوب اینترنتی مخصوصا اینستاگرام را تقویت می‌کند.
برای نمونه روز گذشته (۴ مهر) جواد جاویدنیا، سرپرست سابق معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور در پستی که روی پیام‌رسان‌های داخلی منتشر کرد، خواستار استمرار مسدود ماندن اینستاگرام شد.
او تاکید کرده که مسدود ماندن اینستاگرام مطالبه جدی اساتید، طلاب و فعالان فضای مجازی از رئیس قوه قضائیه است.
جاویدنیا با انتشار متن یک نامه به رئیس قوه قضاییه و در خواست برای امضاء آن نوشته است: «با توجه به نقش محوری اینستاگرام در نابسامانی فرهنگی و امنیتی کشور که با تخریب فرهنگ و ارزش‌ها، ایمان مردم که به فرموده رهبر معظم انقلاب مهمترین مولفه امنیت ملی است را مورد حمله و تخریب قرار داده، به صورت دائمی مسدود گردد.»
همچنین او یادآور شده :«وضعیت بی‌ضابطه و نابهنجار فضای مجازی معلول ترک فعل مسئولان مختلف به ویژه مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات است.»
در نهایت هم او خواسته که ضمن رسیدگی به ترک فعل مسببان وضعیت موجود، به صورت مشخص با ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، محمود واعظی، وزیر ارتباطات دولت یازدهم و محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم به عنوان متهمان ردیف اول آنچه او «ولنگاری موجود در فضای مجازی» خوانده برخورد شود.
پیش از این هم جاویدنیا در زمانی که در سمت دبیر کمیته فیلترینگ فعال بود از وجود حکم قضایی برای فیلتر اینستاگرام خبر داده و اعلام کرده بود که کم‌کاری‌های وزارت ارتباطات (دولت دوازدهم) باعث رشد استفاده اینستاگرام در کشور شده است.
اما جاویدنیا به همین نامه اکتفا نکرده و در یک پست دیگر با انتتشار ویدئویی از ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری، به موضع‌گیری‌های او در مورد فضای مجازی انتقاد کرده است.
جاویدنیا با اشاره به حرف‌های ابراهیم رئیسی در زمان انتخابات که از اینستاگرام برای دریافت نظرات مردم استفاده کرده و تاکید داشته که نمی‌توان این فضا را بست نوشته است: «آقای رئیسی هرگز تا الان حتی در زمان مسئولیت ریاست جمهوری در موضوع ساماندهی فضای مجازی ول و رهای کشور با مردم حرف نزد.»
اظهار نظر برای ادامه مسدود ماندن اینستاگرام به همین جا ختم نمی‌شود. خبرگزاری فارس با راه‌اندازی یک پویش از کاربران خواسته تا با امضاء آن از مسئولان بخواهند که اینستاگرام به شکل دائم فیلتر بماند.
از سوی دیگر هم برخی فعالان فضای مجازی در گروه‌های مختلفی که روی پیام‌رسان‌های داخلی شکل‌داده‌اند مانند هم‌افزایی فعالان فضای مجازی پاک یا جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی خواستار مسدود مانند همیشگی اینستاگرام شده‌اند.
همچنین فعالان این گروه‌ها پلتفرم جایگزین اینستاگرام را هم معرفی و اعلام کرده‌اند که روبیکا در این زمینه بهترین گزینه است. در این مورد برخی از حاضران در این گروه‌ها تاکید کرده‌اند از آنچا که دست دولت به اینستاگرام برای اعمال قانون نمی‌رسد، پس روبیکا از آنجا که مدیران داخلی دارد و در داخل میزبانی می‌شود می‌تواند بهترین گزینه باشد.
در شرایطی که اکثر سرویس‌ها مسدود و اینترنت به سختی در دسترس است، گروهی دیگر خواستار اجرای طرح صیانت‌اند، طرحی که به وضوح به باور کارشناسان خواستار محدویت دسترسی همیشگی به پلتفرم‌های خارجی است.
اخیرا هم روح‌الله مومن‌نسب که از او به عنوان مغز متفکر تدوین طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی یاد می‌شود، در پست‌های روی پلتفرم‌های داخلی اعلام کرده که این طرح باید زودتر از اینها اجرایی می‌شد و اگر عده‌ای جلوی اجرای آن را نمی‌گرفتند حالا نیاز به این مسدودسازی‌ها نبود.
او در پستی که در پیام‌رسان‌های داخلی منتشر کرده نوشته است: «عده‌ای جلوی تصویب قانون جرایم رایانهای را هم هفت سال گرفته بودند؛ ولی فتنه ۸۸ بستر تصویب‌اش را چنان فراهم کرد که مخالفان هم تبدیل به مطالبه‌گر شدند!»
او با اشاره به این موضوع نتیجه گرفته که پس به زودی هم طرح صیانت با پیدا کردن موافقان جدید به اجرا در می‌آید. مومن‌نسب در این مورد نوشته است: «حالا ببینید مخالفان منصف طرح صیانت چگونه یکی یکی لزوم تصویب این طرح ملی را درک می‌کنند و به صف موافقان می‌پیوندند…»
تاوانی برای کسب‌وکارها
اما سرویس‌هایی مانند اینستاگرام یا حتی واتساپ تنها پلتفرم‌هایی نیستند که کاربران برای سرگرمی یا به اشتراک‌گذاری روزمره‌گی خود از آن استفاده کنند. حالا بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط از این پلتفرم‌ها برای توسعه فعالیت خود بهره می‌برند.
طبق برآوردهای نت بلاکس که وضعیت اینترنت در کشورهای مختلف را رصد می‌کند، زیان اقتصادی ناشی از قطعی اینترنت ایران در هر ساعت بیش از یک و نیم میلیون دلار برآورد می‌شد.
تاکنون و در تماس راه‌پرداخت با برخی شرکت‌های استارتاپی آنها حاضر به اعلام میزان ضررهای خود به دنبال از دسترس خارج شدن سرویس‌های اینترنتی و همچنین قطعی و اختلال در اینترنت نشده‌اند.
همچنین اپراتورهای سیار و ثابت هم اعلام می‌کنند نمی‌خواهند در زمینه میزان کاهش مصرف پهنای باند اینترنت به دنبال قطعی و اختلال‌های اخیر اظهار نظری کنند.
با این حال آبان ۹۸ و به دنبال قطعی سراسری اینترنت سازمان نظام صنفی رایانهای اعلام کرده بود که قطع اینترنت روزانه بیش از ۲۵۰۰ میلیارد تومان به صنعت آی‌تی کشور لطمه زده است.
از سوی دیگر بر اساس اطلاعات زیرساختی که ابر آروان در آن زمان منتشر کرد ۱۸ هزار کسب‌وکار کوچک در زمره بزرگ‌ترین بازندگان اکوسیستم به خاطر قطعی اینترنت در آبان سال ۹۸ بودند و نتوانستند تا مدتی پس از اتصال مجدد اینترنت به جایگاه پیشین خود بازگردند.
به نظر می‌رسد قطعی اخیر با توجه به رشد کسب‌وکارها روی سرویس‌هایی مانند اینستاگرام و واتساپ بیشتر هم شده باشد.
طبق آخرین گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی در مورد وضعیت تجارت الکترونیکی بیش از ۸۰ درصد کسب‌وکارها از اینستاگرام برای تبلیغ و فروش استفاده می‌کنند و پس از این شبکه اجتماعی، پیام‌رسان‌های واتساپ و تلگرام فیلترشده بیشترین محبوبیت را در بین کسب‌وکارها دارند.
همچنین طبق گزارش نوین‌هاب ، اینستاگرام با جمعیتی معادل ۴۸ میلیون ایرانی، محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در بین ایرانی‌هاست.
بررسی تکراسا هم نشان داده که اینستاگرام نه تنها یک راه ارتباطی که یک سرویس مناسب برای فعالیت‌های اقتصادی در ایران و جهان است.
بررسی‌های تکراسا مشخص کرده که بیش از ۴۱۵ هزار فروشگاه ایرانی در اینستاگرام فعال هستند و اینستاگرام به صورت مستقیم برای بیش از یک میلین نفر شغل ایجاد کرده و احتمالا برای سه میلیون نفر غیرمستقیم اشتغال‌زایی کرده است. تخمین زده می‌شود این بازار در ایران سالانه بین ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان گردش مالی دارد.
اما قطعی و اختلال اینترنت در روزهای اخیر فقط مختص شبکه‌های اجتماعی و ضرر به کسب‌وکارهای فعال روی این پلتفرم‌ها نبوده است.
با اینکه مقامات دولتی از ادامه فعالیت وب‌سایت‌های دولتی و داخلی با وجود قطعی و اختلال در اینترنت خبر می‌دهند؛ اما دریافت خدمات از همین سرویس‌های داخلی نیز با مشکلاتی زیادی همراه است.
در ساعتی از روز که قطعی اینترنت اوج می‌گیرد بسیاری از سامانه‌های آموزشی، درمانی و خدماتی قادر به ارائه خدمات پایدار به کاربرانشان نیستند.
همچنین این قطعی روی شبکه پرداخت و کسب‌وکارهای فعال در این زمینه نیز تاثیر منفی گذشته است. رئیس کمیسیون پرداخت‌یاری نصر تهران، در گفت‌وگو با راه‌پرداخت اعلام کرده که در همین چهار روز اخیر تعداد تراکنش‌ها ۷۵ درصد کاهش پیدا کرده است. به گفته احمدرضا منصوری تدوام این روند به تعطیلی کسب‌وکارهای پرداختی و نزول پویایی کسب‌وکارها منجر خواهد شد.
همه این اتفاق‌ها در حالی رخ می‌دهد که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وعده داده که سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی تا پایان دولت سیزدهم به ۱۰ درصد می‌رسد.
سازمان نظام صنفی رایانهای تهران که اخیرا بیانیه‌ای در مورد تاثیرهای منفی قطع اینترنت منتشر کرده، تاکید داشته که توسعه اقتصاد دیجیتال و درنظرگرفتن اهداف توسعه‌ای در این زمینه با قطع اینترنت ممکن نیست.
همچنین در این بیانیه تأکید شده بود در شرایطی که در حال حاضر نیازمند جلب اعتماد مردم هستیم، قطع اینترنت به اعتماد کاربران لطمه می‌زند.
