واژه ی پول
پول از یک کلمه یونانی OBOLOS گرفته شده است .کریستین سن معتقد است کلمه پول در زمان اشکانیان به ایران راه پیدا کرده است .سکه نام دسگاه آهنینی بود که برای مهر زدن در پول هایی که در میان مردم رواج داشت و با آن معامله می کردند،به کار می رفت بعد ها ان را اثر مهری می نامیدند که روی سکه ها حک می شد.اگر چه برای ما در عصر کنونی یک چنین ابداعی بسیار ساده به نظر می رسد،اما در زمان خودش بدون شک یک اختراع مهم تلقی می شده است. زیرا لازمه ی چنین تحولی یعنی انتقالاز سیستم پایاپای(مبادله ی کالا به کالا)به اقتصاد پولی نتیجه ی استدلال قوی و هوشیارانه ی مردمی است.
در سال ۱۳۰۸ شمسی به موجب قانون اتحاد،با کم شدن ارزش دینار و نیاز به واحد پول ساده و قوی ،واحد اصلی پول ایران از دینار به ریال تبدیل شد.هر صد دینار جدید معادل یک ریال شد و ریال واحد اصلی قرار گرفت ودینار جدید شد پول خرد کمتر از یک ریال .اما تبدیل واحد پول قدیمی دینار و تومان قدیمی به دینار و ریال جدید برای مردم نامانوس بود و عادت قبلی مردم باقی ماند.از آنجا که یک ریال جدید با یک قران سابق برابر بود ،مردم به جای ریال ،همان قران را می گفتند. به این ترتیب دینار که کم ارزش شده بود کنار رفت ولی ریال هم رواج کاربردی در زبان معاملات ایران نیافت. در زبان مردم یک ریال را یک قران می گفتند و هر ده ریال را یک تومان.البته واحد پول رسمی دینار به پول خرد کمتراز یک ریال تبدیل شد و ریال قدرتمند تر جای آن را گرفت.در واقع کوچک ترین واحد پول ایران در آخر دوره قاجار دینار بود . طبیعتا یک توامن برابر ۱۰ هزار دینال یا برابر ده قران بود.در سالهای اولیه پس از انقلاب اسلامی سکه های ۱و۲و۵ ریالی وجود داشت و به کار می رفت . مردم به آنها ۱ قرانی و ۲ قرانی و ۵ قرانی می گفتند یا طبق سنت به جای مانده از دوره ی قاجار که هر قران برابر هزار دینار بود می گفتند:دوزاری،پنج زاری ،یعنی دو هزار یا پنج هزار دیناری!اما در سال های پس از ۱۳۷۰ سکه های پنج ریالی (پنج قرانی /پنج زاری)و کمتراز آن به کلی بی ارزش شد و کمترین سکه ای که توسط بانک مرکزی ضرب شد ،سکه های ۱۰ ریالی بود و این سکه کوچکترین سکه و پول ایرانی شد.از آن جایی که در زبان مردم ،به ۱۰ ریالی ،یک تومان گفته می شد بنابراین واحد قران از زبان مردم به کلی از بین رفت و توامن جای آن را گرفت.
واژه ی اسکناس
کلمه ی اسکناس از زبان روسی وارد ایران شده است گفته می شود سابقه ی انتشار اسکناس در ایران قدمتی بالاتر از اروپا دارد.اسکناس نخستین بار در نیمه ی قرن دهم میلادی در چین جنوبی باب شد . علاوه بر این در چین شمالی در مدت کوتاهی قبل از ظهور چنگیز خان ،پول کاغذی انتشار یافت که اعتبار آن هفت سال بود.در ایران اسکناس برای اولین بار توسط بانک شاهنشاهی ایران انتشار یافت. که حق انتشار آن به بانک مزبور اعطا شده بود. این بانک می توانست تا ۸۰۰ لیره انگلیسی معادل (۸/۲ میلیون تومان به نرخ آن زمان)بر اساس پشتوانه ی طلا و نقره اسکناس منتشر کند. ولی انتشار بیش از این مبلغ منوط به اجازه ی دولت ایران بود.بانک شاهنشاهی تا سال ۱۳۰۹ به فعالیت خود در زمینه چاپ اسکناس ادامه داد،و در این سال حق امتیاز انحصاری حق چاپ اسکناس از سوی دولت ایران به مبلغ ۲۰۰ هزار لیره خریداری شد.در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی حق انحصاری نشر اسکناس به مدت ۱۰ سال به بانک ملی ایران واگذار شد.سرانجام اولین اسکناس های بانک ملی در ائل فروردین ۱۳۱۱ هجری شمسی انتشار یافت.ازآن تاریخ تا سه ماه اسکناس های بانک شاهنشاهی و بانک ملی همزمان رواج داشتند،در اوایل تیر ماه آن سال اسکناس های بانک ملی به صورت تنها پول کاغذی ایران درآمد.بانک ملی ایران تا سال ۱۳۳۹ هجری شمسی بنابر نیاز های اقتصادی کشور اقدام به نشر اسکناس می کرد،ولی در آن سال با تاسیس بانک مرکزی ایران حق انحصاری نشر اسکناس به این بانک محول شد وتا کنون ادامه دارد.
