در تئوری عرضه و تقاضا با افزایش قیمت یک کالا، بازار عکسالعمل نشان داده و جهت کسب سود بیشتر، تولید و عرضه آن کالا را افزایش میدهد که همین تولید و عرضه بیشتر باعث کاهش قیمت خواهد شد. متعادلسازی قیمت براساس عرضه و تقاضای موجود در بازار، در بازههای زمانی کوتاه و میان مدت اتفاق خواهد افتاد حال آنکه در مورد کالای گیفن حتی در دراز مدت و با وجود افزایش عرضه، قیمت کالا کاهش نخواهد یافت.
اقتصاد خرد سه شرط اساسی برای کالای گیفن متصور است. اول کالای مورد بحث باید کالای پست (Inferior Good) باشد، دوم آنکه عدم وجود کالاهای جانشین (Substitute Goods) ضروری است و شرط سوم آن است که کالا باید درصد زیادی از درآمد خریداران را تشکیل دهد. کالای پست به کالایی گفته میشود که با افزایش درآمد مصرفکننده، تقاضایش برای آن کالا کاهش یابد مانند ماشینها و البسه دست دوم یا غذاهای ارزان قیمت.
در این یادداشت به بررسی شرایط طلا در بازار ایران به عنوان کالای گیفن خواهیم پرداخت. افزایش روز افزون قیمت طلا و سکه در ماههای اخیر، بهرغم کاهش نسبی قیمت جهانی آن، موضوعی است که ذهن فعالان اقتصادی و علی الخصوص رییس بانک مرکزی را سخت به خود مشغول کرده است. بر روی کاغذ و با کاهش قیمت جهانی، قیمت داخلی طلا نیز میبایست کاهش یابد؛ در حالی که بازار داخلی فقط با افزایش قیمت جهانی عکسالعمل نشان میدهد. از سوی دیگر با افزایش قیمت طلا، تقاضا برای خرید آن نیز باید کاهش یابد، در حالی که در سالجاری طلا در بازار داخلی جز در موارد نادری رنگ کاهش قیمت را به خود ندیده است. افزایش تقاضا بهرغم افزایش قیمت پدیدهای غیرمعمول و برخلاف جریان معمول بازار است. به عبارت دیگر رفتار طلا در ماههای اخیر بر خلاف تئوری عرضه و تقاضا است.
حال باید این ادعا را بررسی نمود که آیا طلا کالای گیفن محسوب میشود یا خیر؟ هرچه قیمت طلا بالاتر میرود عطش خریداران جزئی و کلی برای خرید آن نیز بیشتر میشود. طبق انتظار خریداران، قیمت طلا در آینده کاهش نخواهد یافت و همین افزایش قیمت، سود آنها را تضمین مینماید.
سود تضمینی خرید طلا به نوعی ریسک سرمایهگذاری را کاهش و در عین حال فرصت سودآوری را افزایش میدهد و بر همین اساس خریداران با اعتقاد به عدم کاهش قیمت طلا و سکه، حداقل نسبت به قیمت خرید اولیه، اقدام به خرید بیشتر طلا و سکه میکنند. افزایش بیشتر قیمت طلا، تقاضای بیشتر برای خرید را به دنبال خواهد داشت؛ چراکه تعداد بیشتری متوجه سودآوری خرید طلا شده و اقدام به خرید آن میکنند. گرچه افزایش قیمت به نوعی عکسالعمل بازار نسبت به افزایش تقاضا میباشد، اما در ماههای اخیر هر چه افزایش قیمت طلا بیشتر شده است، تعداد بیشتری نیز به صرافت خرید طلا افتادهاند. به نوعی قیمت طلا در یک چرخه گرفتار شده است: تقاضای روزافزون، قیمت طلا را افزایش میدهد و افزایش قیمت طلا، اقبال عمومی به این سمت را افزایش میدهد.
با همه این تفاسیر، آیا میتوان طلا را کالای گیفن نامید؟
گرچه بعضی از خریداران طلا بخشی اندکی از سرمایه خود را خرج خرید طلا میکنند، لکن بخش عمدهای از خریداران طلا را خریداران جزیی طلا تشکیل میدهند که بعضا تمام دارایی خود را صرف سرمایهگذاری در بازار طلا میکنند. این بدان معنی است که میتوان امیدوار بود که شرط سوم کالای گیفن نیز تا حدودی برقرار است. اما آیا طلا یک «کالای پست» است؟ قطعا خیر. طلا با کمترین قیمت آن هم جزو کالای لوکس شناخته میشود. قیمت یک سکه طلا در حال حاضر بیش از درآمد ماهانه قشرهای پایین جامعه است.
خریداران اصلی طلا هر دو قشر متوسط و بالای جامعه هستند. قیمتهای فعلی برای خریداران جزئی طلا به قدری است که بخش عمدهای از درآمد آنها را قبض میکند. از دیگر سو، افراد تاثیرگذار در افزایش تقاضای بازار طلا و سکه را کسانی تشکیل میدهند که ریسک سرمایهگذاری خود را با افزایش میزان خرید و فروش طلا، کاهش میدهند. افزایش خرید علاوه بر قیمتهای بالای طلا، بخش عمدهای از درآمد این قشر را نیز شامل میشود. به عبارت دیگر باید گفت طلا در شرایط فعلی چه برای خریداران جزئی و چه خریداران کلی کالای پست محسوب نمیشود. از این رو میتوان گفت که شرط اول کالای گیفن نقض میشود.
این روزها انگیزه خرید طلا و ارز چنان شده است که در شبهای سرد زمستان صفهای طولانی در مقابل بانک شکل گرفته است. وقتی این صحنهها را در تلویزیون مشاهده میکنم، یاد فیلم جویندگان طلا میافتم. در سکانسی از فیلم، چاپلین که در پی طلا به آلاسکا آمده است حاضر است برای رسیدن به هدف، در سرمای طاقتفرسای آلاسکا درب خانهها را برفروبی کند.
هر گونه کپی برداری از محتوا، تولیدات، شکل و سایر اجزای سایت صرفا با موافقت مکتوب مجاز می باشد
تماس با ما