|
در دو هزار سال پيش از ميلاد ،ساکنان فلات ايران ،ساختن جواهرات و زيور آلات را با دانه و مهره هاى رنگى آغاز کردند و بدين گونه ،علاقه خود را به تزئينات و زيور آلات نشان دادند.در شهر سوخته جواهراتى مربوط به اين دوره يافت شده است ،تا اين که در هزاره بعد ،يعنى هزاره اول پيش از ميلاد ،فرهنگ غنى ايرانى شکل گرفت ،به همين دليل تغييرات گسترده اى در صنعت جواهر سازى ايجاد شد.اجساد مربوط به اين دوره ،با زيورآلات مختلف ،تزئين شده اند .اين امر نشان دهنده ى پيشرفت اين صنعت در اين دوره است .در دوره هاى بعدى (هخامنشيان و پارتيان ) استفاده از سنگ هاى قيمتى و همچنين جواهراتى با طرح هاى ساده و با مقياس کوچکتر ،متداول شد تا اينکه در دوره ساسانيان ،هنر جواهر سازى ،مانند ساير هنرها به شکوفايى رسيد .کيفيت و پيچيدگى زيورآلات و سکه هاى مربوط به اين دوره ،گواه بر اين امر است .پس از ساسانيان ،استفاده از نقره نيز متداول شد و قطعات طلا ،بيشتر ،توسط زنان استفاده مى شد. پس از ورود اسلام به ايران هنر جواهرسازى ،تحت تاثير کانون هاى خنر اسلامى قرار گرفت و بدين ترتيب ،تغييراتى در اين هنر ايجاد شد،همچنين استفاده از سنگ هاى قيمتى و نيمه قيمتى و مينا کارى افزايش يافت . در دو دهه اول پس از اسلام ،طرح ها به طرح هاى کلاسيک روم شرقى محدود مى شد ؛اما در قرن هاى 9 تا 12 ،مدل هاى اسلامى ،آميخته اى از طبيعت و اشکال هندسى بود ودر قرن هاى بعدى ،ايرانيان از طلا ،نقره و برنز ،در ساخت زيور آلات استفاده مى کردند و همچنين ساخت طلسم و استفاده ازطر ح هاى سمبليک متداول شد.
بررسى کوتاه پس از اسلام : در دوره تيموريان ،علاقه تيمور به هنرهاى مختلف ،از جمله جواهرسازى ،باعث شد که طرح هاى ايرانى ،براى ادوار بعدى زنده بماند . نکته قابل توجه در دوره ساسانيان ،رواج تزيين ظروف ،لباس و وسايل منزل ،با سنگ هاى قيمتى است . سرانجام در دوره قاجار طرح هاى ايرانى ،به شدت تحت تاثير طرح هاى غربى قرار گرفتند .تاثير طرح هاى اروپايى ،از اين دوره آغاز و تا کنون ادامه يافته است .به طوريکه طرحهاى اصيل ايرانى رو به خاموشى رفته است . جواهرات قبيله اى : اما در اين ميان ،برخى قبايل طرح هاى سنتى و ايرانى را همچنان در دل خود نگاه داشته اند تا به آينده گان هديه دهند .از جمله اين قبايل ،مى توان به کرد ها اشاره کرد ؛که سليقه هاى آنان همچنان اصيل و ناب باقى مانده است .
مقدمه: با تامل در سير تکاملى تمدن ها ،متوجه مى شويم که انسان ها در ادوار مختلف ،همواره متناسب با سطح فرهنگ خود ؛به دنبال زيبايى و تزيينات بوده و براى ايجاد اين تزيينات ،از طبيعت و محيط اطراف ،بهره گرفته اند . در طى قرن ها از فرهنگى به فرهنگ ديگر ،مواد کمياب و زيبا مانند : صدف ،استخوان ،سنگريزه ،عاج، پنجه ى حيوانات ، چوب ،سنگ ،مرواريد ،مرجان و مينا ،مواد قيمتى ناميده مى شدند .از اين مواد ،متناسب با طبيعت محل زندگى و فرهنگ ،در تزيينات ،بهره گرفته مى شد. در اين ميان ،ايران همواره سردمدار فرهنگ و تمدن ،بوده و داراى سنن خاص خود در طراحى و استفاده از جواهرات ،سنت ها ى خاص خود را به کار برده است . جواهرات در ايران ،تاريخچه کهن و پر فراز و نشيبى دارد .در ايران باستان ،از جواهرات علاوه بر زيبايى براى رفع بلا و طلسم خدايان بد سرشت ،استفاده مى شد همچنين جواهرات ،نشان دهنده مقام اجتماعى شخص و اصالت خانوادگى او نيز بود . در ايران براى ساخت جوارهات ،از طلا ،نقره ، و برنز و انواع سنگ هاى رنگى استفاده مى شده است و از آن جا که ايرانيان اهميت زيادى به تجمل و آراستگى مى دادند ،از نظر جواهرات براى تزئين لباس ها ،آرايش مو و ساخت ظروف استفاده مى کردند و از اين نظر ،ايرانيان در هر دوره تاريخى ،داراى سبک و نقش و نگارهاى ويژه اى شدند . سرانجام از قرن نوزدهم ،با نفوذ اروپائيان به ايران ،بسيارى از تکنيک ها و سبک هاى ايرانى کمر نگ و کمرنگ تر شدند ،اما ايران ،همچنان فرهنگ غنى خود را در دل اقوام و قبايل خود حفظ کرد و بدين ترتيب برخى مدل هاى سنتى ،در بين قبايل ،از جمله اقوام کرد ،ماندگار شد. متاسفانه امروزه نيز از طرح هاى غربى استقبال بيشترى مى شود .فرهنگ نادرست غرب پرستى ،دامن گير صنعت جواهرسازى نيز شده رو به گسترش است به گونه اى که بسيارى از طرح هاى ايرانى ،در ايرن صنعت رو به فراموشى رفته است .اکنون زمان آن فرا رسيده است که با تجديد نظر در طرح ها و فرهنگ سازى ،مانع پيشرفت اين سير نزولى شويم و آفرينش سبکى خاص را جايگزين تقليد از سبک هاى غربى نموده ،فرهنگ ايرانى را از فراموشى حفظ نماييم . در اين جا به منظور آشنايى با فرهنگ سنتى ،کهن و اصيل ايرانيان در ساخت طلا و جواهر و سير تکامل اين صنعت در کشورمان از ادوار دور تا کنون ،به بررسى کوتاه تاريخچه جواهرات در ايران مى پردازيم .
ايران قبل از اسلام هزاره دوم قبل از ميلاد ساکنان فلات ايران ،در سال هاى 300 تا 1300 قبل از ميلاد ،از زيور آلات مسى و نيز رشته هايى از مهر ه هاى رنگارنگ استفاده مى کردند . در نيمه اول اين هزاره ،جواهراتى به صورت گردنبند ودستبند ،با دانه هايى مانند تخمه هاى خربزه و جدا کننده هاى توخالى طلايى ساخته شدند که هم مردان و هم زنان از آنها استفاده مى کردند . در " Susa" در شمال غربى ايران نيز هنرمندان از همان تکنيک و طراحى ،براى ساختن جواهرات استفاده مى کردند و در شهر سوخته ،واقع در استان سيستان و بلوچستان جواهرات توسط صنعتگران بومى ساخته ميشد.
هزاره اول قبل از ميلاد مخلوط شدن گروه هاى قومى و گروه هاى تازه واردى که به دليل برانداخته شدن سلسله پادشاهان در بين النهرين به ايران وارد شده بودند و نژاد آريايى از شمال ،آداب و سنت هاى غنى را ايجاد کردند ، اين سنت هاى هنرمندانه ،د رحفارى هاى باستن شناسى کشف شده است . به طور مثال ،در استان آذربايجان ،استخوان هاى دخترى مربوط به سال هاى 800 تا 1000 ميلادى کشف شد که با ديسک ها ،پيشانى بند ،دستبند ،انگشتر ،خلخال و رشته اى از هفت مهره برنزى ،تزيين شده بود . در اين هزاره ،در استان لرستان ،گروهى از برنز کاران سکونت داشتند که سنجاق ها و زيور آلاتن مذهبى و تزيينى ؛همراه با نقش و نگارهايى از توتم ،(مانند خنجر ،شمشير و ابزار آلات جنگى ) مى ساختند .براى زدن طرح هاى افسانه اى ( اژدها و ديوها ) ،و همچنين براى ساخت ديسک و تيردان ،صفحات فلزى را چکش کارى مى کردند .
هخامنشيان در زمان هخامنشيان ،کار با طلا و هنر جواهرسازى ،نتيجه هماهنگى سنت هاى مختلف ،به روشى بسيار ماهرانه بود. تعدادى از اشياى مدل داده شده مربوط به اين دوره ،شامل بازوبند ،پلاک ،شمسه ،دستبند ،انگشتر ،دکمه ،مهره ،گردنبند ،سنگ هاى قيمتى و ...است .
پارتيان پارتيان به تزيينات و درخشان سازى اشياء که در شرق ايران ؛ ا ملت هاى ديگر فرا گرفته بودند ،علاقه خاصى نشان مى دادند .ساير ملل نيز از روش هاى تزييناتى پارتيان ،پيروى مى کردند . در زمان پارتيان ،جواهرات ،زيبا تر و با شکوه تر شدند .طلا و جواهرات ،در مقياس هاى کوچکتر و با طرح هايى ساده تر ،ساخته مى شدند .آنها از انواع مختلف تزئينات ،آويزها ،سنجاق هاى کوچک ،حلقه ها و سنگ هاى قيمتى استفاده مى کردند .کمربند ها وکلاه هاى تزيين شده از جواهرات ،در اين دوره رواج داشت.
ساسانيان در دوره ساسانيان ،هنر طلا و جواهرسازى ،مانند ساير هنرها به شکوفا يى رسيد . پيچيدگى مهر و نشان ها ،کيفيت سکه ها ،روکش هاى تزئينى بر روى تاج ها ومهارت به کار گرفته شده در نقره آلات اين دوره شگفت انگيز است .
|
